ظهار نظر در اخلاق و روحيات مرم يك شهر حتي يك خانواده بآساني و سهولت ممكن نيست و چه بسا مطالعات سطحي خاصه اگر از طرف اشخاص غيرعارف بروانشناسي بعمل آيد، غالباً نادرست و بي ارزش است.
گذشته از اين تحقيق و بررسي در مورد اخلاق و روحيات يك رده بايد منحصراً متكي بعقل و تجربه باشد نه مبتني باحساسات ، چه در غير اينصورت باز هم نتيجه مفيد و قابل اعتماد نيست، همچنين داوري كسانيكه غرض و نظر شخصي را در شناساندن جمعيتي دخالت ميدهند در خور باور و مورد اطمينان نميباشد، زيرا بسيار اتفاق افتاده قضاوت چند تن دانا و صاحب نظر درباره يك موضوع چون از روي احساسات فرصتهاي شخصي انجام يافته با هم متناقض و متباين بوده است. مثلاً يكي هنگاميكه در شهري ميزيسته، تنگدست نشده، آب و هواي آنجا سازگارش بوده، بيمار و بستري نگرديده، مردم بوي احترام و هنگام نياز همه جور همراهي مينموده اند، بديهي است اگر از او پرسيده شود آن شهر و مردمانش چگونه هستند دهان بتعريف و تحسين ميگشايد و حال آنكه ممكنست عقيدة ديگري در همين مورد درست عكس، و مخالف اين باشد.
جهانگردان و تاريخ و جغرافي نويسان قديم در كتب خود از صفات و اخلاق مردمان دامغان چيزي ننوشته اند تا بتوان از قضاوت آنها نتيجه گرفت تنها از مؤلفين متاخر حاجي زين العابدين شيرواني صاحب بستان السياحه و رياض السياحه آنرا «خالي از شرارت» ندانسته و صاحب الانتخابات البهيه كه مطالب كتاب خود را در مورد دامغان با تغييراتي از رياض السياحه نقل نموده چنين نوشته است: «اهل دامغان از كمالات نفساني دور و از فضايل انساني عورند.» اما اين تعاريف كاملا نادرست و عاري از حقيقت است و مميزت اخلاقي دامغانيها را عادلانه بشرح زير ميتوان خلاصه كرد:
مردمان دامغان دير آشنا ولي صميمي، بسيار خودپسند و لجوج و مادي ميباشند: زياد خوش سليقه هستند، اگر با كسي آشنا شدند رشتة محبت و مودت را زود نمي گسلند، مهربان باتعارف، اما كينه توز ميباشند از نيكي يا بدي اشخاص را زود فراموش نميكنند، صفت برجسته اي كه سرشته با گل آنهاست ميهمان نوازي ايشانست، دامغانيها بظاهر ساده اما در باطن با سياست و زرنگ ميباشند، بخوشگذراني ذوق و رغبت زياد دارند؛ ميخواهند در سايه اتكاء بنفس وجودشان منشاء اثرو مثمر ثمر باشد بهمين مناسبت بيشتر مشاغل آزاد توجه ميكنند و اغلب نيز بسبب ابتكار ذاتي و مهارت اكتسابي زود بمقصود ميرسند.
منبع:سايت شهر دامغان
